Cemil Cem

ÖNCÜ
LERİMİZ

Hazırlayan

Kürşat Coşgun

Cemil Cem, 1936

Mehmet Cemil Cem, askeri bir doktor olan İbrahim Cemil Paşa’nın tek oğlu olarak 1882 yılında İstanbul’da doğdu. 1899’da Vefa İdadisi’nden mezun olduktan sonra, İstanbul’da hukuk eğitimi aldı. Hariciye Nezareti’nde göreve başladı. 1903’te Nice ve Toulon Başkonsolosluğu yardımcılığına atandı. Ardından da o sırada Paris büyükelçisi olan sanat düşkünü Münir Paşa tarafından Paris elçilik katipliği görevine getirildi. Bu sırada Paris’te Siyasal Bilgiler Okulu’nun derslerini izledi. Çocukluğundan beri resme ilgi duyduğundan Paris’te birçok ressamla tanıştı. Bu dönemde yalnızca kendisi ve dostları için çizdiği karikatürler ilgi gördü. Cemil Cem daha sonra Viyana ve Roma büyükelçiliklerinde de görev yaptı.

II. Meşrutiyet’in ilanı sonrasında (1908), İstanbul’da yayımlanmaya başlayan Kalem dergisine karikatürler gönderdi. Sedat Nuri, A. Rigopoulos, L.Andreas, İon, A.Scarselli gibi dönemin en önemli çizerlerinin buluştuğu bu derginin, özellikle portre ve sert muhalif çizgileriyle yıldız çizerlerinden biri oldu. Cemil Cem ataması Roma’ya çıktığında izinli olarak İstanbul’a geldi. 1910 yılında yaşamına karikatürcü olarak devam etmek istediği için diplomatik kariyerini bırakarak İstanbul’a yerleşti ve bir karikatürcü olarak basın-yayın dünyasına girdi. Aynı yıl kendi adını taşıyan Cem adlı mizah dergisini çıkarmaya başladı. Cemil Cem, Kalem ve Cem dergilerinde yayınlanan karikatürlerinde II.Abdülhamid’i en sert çizgilerle eleştirdiği gibi, II. Meşrutiyet’ten sonra İttihat ve Terakki Partisi ileri gelenleri ve diğer siyasal figürleri de siyasal kimliklerine bakmaksızın yerden yere vurmaktan çekinmedi. Taassup ve köhnemiş kurumlara yönelik çizgileri yüzünden küfür dolu mektuplar aldı, ölümle tehdit edildi. Balkan Savaşı döneminde Makedonya’da yayımlanan ve ajitatif çizgisiyle bilinen Süngü gazetesinin hücumlarına maruz kaldı.

1912’de, Balkan Savaşları’ndaki yenilginin ardından dergiyi kapatarak önce İzmir’e taşındı; kısa bir süre sonra da Avrupa’ya gitti. Yaklaşık on yıl boyunca mizah dünyasında görünmedi. 1922’de, Aydede dergisinin ilk sayısının kapağında bir karikatürü yayınlandı. Sonra tekrar uzun bir sessizlik dönemi başlar. Kurtuluş Savaşı sırasında İstanbul’a döndü ve 1921-1925 yılları arasında Sanayi-i Nefise Mektebi’nde (Güzel Sanatlar Akademisi) müdürlük yaptı. 1927’de Orhan Seyfi Orhon ile birlikte Cem’i yeniden yayımlamaya başladı. Ancak Orhon, ilk sayıdan sonra dergiden ve ortaklıktan ayrıldı. Bu dergide Cemil Cem’in yanı sıra Ratip Tahir, İhap Hulusi gibi çizerler de bulunuyordu. Bu dönemde önce vergileri eleştiren, sonra da müstehcen görülen iki karikatürü nedeniyle ayrı ayrı yargılandı; ancak her iki davadan da aklandı. Cem dergisinin son sayısı 2 Mayıs 1929’da yayımlamıştır. Bazı kaynaklar 1928 yılında, Recep Peker’i konu alan bir karikatürü nedeniyle Atatürk’ün kendisini Ankara’ya davet ederek dergisini kapatmasını ve karikatürü bırakmasını istediğini öne sürmekteyken, bazıları da değişen dönemle birlikte Cemil Cem’in yayıncılığıyla ve sanatıyla zamanın gerisinde kaldığını, derginin, dönemin mizah dünyasında çekim merkezine dönüşemediğini ve kapanmak zorunda kaldığını ifade etmektedir.

Bir süre İstanbul Belediye Şehir Meclisi üyeliği yaptıktan sonra evine çekilen Cem, zamanını resim yaparak ve tarımla uğraşarak geçirdi. 9 Nisan 1950’de İstanbul Moda’da bugün adını taşıyan sokaktaki evinde kalp yetmezliği sonucu yaşamını yitirdi. Rumelihisar Mezarlığına gömüldü.

Cemil Cem’in II.Abdülhamit’in yirmi karikatüründen oluşan Cem (Kalem Yayınları, 1909) ve Turgut Çeviker’in hazırladığı Silah ve Meşale (Adam Yayınları, 1989) adlı albümleri bulunmaktadır.

Kaynaklar

– “Türk Karikatürünün Babası Cemil Cem”, Taha Toros, Tarih ve Toplum, Mayıs 1990, Sayı 77, s.31-32.

– Cumhuriyet Döneminde Cemil Cem ve Cem Mizah Dergisi,Yasin Kayış, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2018-Bahar, sayı 36, s.89-105.

– Üstad Cem, (Feridun) Kandemir, Yedigün, 19 Şubat 1936, Sayı 154, s. 19-25.

– Cemil Cem, Silah ve Meşale, Haz. Turgut Çeviker, Adam Yayınları, İstanbul, Ocak 1989.

– Gelişim Sürecinde Türk karikatürü 2, Turgut Çeviker, Adam Yayınları, İstanbul, 1986.

– Cemil Cahit Cem, Ferda Keskin, Birgün, 28 Nisan 2007.

– İstanbul’un 100 Karikatüristi, Sedat Memiş – İbrahim Yarış, İBB Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul, 2010.

– Türkiye Karikatür Tarihi, Orhan Koloğlu, Bileşim Yayınları, İstanbul 2005.