Hazırlayan

Kürşat Coşgun

Tam adı Mehmed Bahaeddin’dir. 30 Mayıs 1881’de İstanbul’da doğdu. Tekirdağlı Bahriye zabiti Ali Niyazi Bey’in oğludur. Bahriye mektebinden makine subayı olarak çıkmıştır. Buradaki görevini sürdürürken aynı zamanda Bahriye matbaasında ressam olarak çalıştı. Karagöz dergisinin ilk yılından itibaren (1908) burada karikatür çizmeye başladı. Kısa dönemlerle Yeni Geveze, Hayal-i Cedit, Eşek gibi dergilerde de çizgileri görüldü. Karagöz’deki çizerlik serüveni yaşamını yitirdiği 1928 yılına kadar sürdü. Bu dergide 1911-1915 yılları arasında yayınlanan karikatürlerin hemen hepsinin Mehmed Baha’ya ait olduğu bilinmektedir.

Mehmed Baha karikatürcülüğünün yanı sıra usta bir tasvir ressamı olarak da bilinmektedir. Yirminci yüzyılın başlarından itibaren Türk toplumundaki gelenekleri ve bazı olayları oldukça ayrıntılı ve desinatör tavrıyla çizerek toplumsal kültürümüzün belgelerini bize miras bırakmıştır. Dönemin önemli figürleri olan ney çalan Mevleviler, sarhoşlar, dilenciler de birer tarihsel belge olarak Mehmet Baha’nın fırçasıyla hayat bulmuştur.

Reşat Ekrem Koçu İstanbul Ansiklopedisi’nde, onun çizerliğine ilişkin Sedat Simavi’nin yayımladığı Yeni Kitap adlı dergiden şu alıntıya yer verir: “Mâzideki hayatımızı ressam Baha Bey’den daha güzel tasvir edecek bir ressamımız yoktur. Meselâ görücülerin karşısına çıkan bir genç kızı göz önüne getirelim. Baha Bey’in kalemi ile bu sahne o kadar canlanır ki genç kızın mahcubiyetinden süzülen gözleri, ürkek hareketleri, görücülerin ufak bir tenkit noktası bulmak için kızcağızın üzerine yiyecek gibi saplanan gözleri, zamanın haleti ruhiyesini mükemmelen canlandırır. Eski tandırbaşı alemleri, boza meclisleri, aile sohbetleri, vaaz dinleyen kadınlar, mahalle kavgaları, ortaoyunları, sünnet cemiyetleri… Velhasıl mâzideki bütün hayatımız, Baha Bey’in kaleminde, fırçasında aynı kudretle canlanır. Bu kudreti onun yaşadığı temiz aile muhitinde aramalıdır. Sanatkâr temiz ve samimi bir Türk muhitinde yetişmiştir.”

Sanatçı 12 Mart 1928’de yaşamını yitirmiştir.

Kaynak:

– Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü 2, Turgut Çeviker, Adam Yayınları, 1988.

– İstanbul Ansiklopedisi, Reşat Ekrem Koçu, s.1826-1827.

– Osmanlılar Ansiklopedisi, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 1999.

– Dünümüzden Bugünümüze Bir Köprü: Ressam Baha Bey, Necdet Selener, Bütün Dünya, Temmuz 2001.

– Dünkü Mizahımızdan Yazı ve Çizgiler, Hürriyet Gazetesi Neşriyatı.

– Osmanlı Karikatüründe Balkan Sorunu 1908-1914, Tobias Heinzelmann, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2004.

– Taha Toros Arşivi (earsiv.sehir.edu.tr)

Ney çalan mevlevi.

Mahalle kavgası.

Görücüye çıkan genç kız.

Dilenci.

Bir sünnet düğünü.

Balıkpazarı meyhanelerinden görünüş.

Karagöz Gazetesi Ressamı Kolağalığından mütekâid [Mehmet] Baha Bey tarafından tersim olunmuştur. Mayıs 1340 [1924]